De Vijf Valse Vrienden – behoed de OR voor deze verleidingen
Veel ondernemingsraden staan voor de uitdaging om hun bedrijf te begeleiden bij de overstap naar het nieuwe pensioenstelsel. Vooral in bedrijven waar de OR hier instemmingsrecht op heeft, kan dit ingewikkeld zijn. Als adviseur kun je de OR waarschuwen of adviseren voor de vele valkuilen op dit pad. Een belangrijke valkuil is het bezwijken voor de verleidingen van de ‘Vijf Valse Vrienden’. Instrumenten of methodes die snelheid, gemak of duidelijkheid beloven, maar uiteindelijk het proces juist frustreren en onnodig veel tijd en geld kunnen kosten. Welke vijf valse vrienden kun je beter vermijden en hoe kun je de OR hierin begeleiden?
Door Mark Jordens
Valse vriend 1
De maatmensberekening
Maatmensberekingen zijn berekeningen op basis van een beperkt aantal persona’s die groepen medewerkers vertegenwoordigen.
Een maatmensberekening geeft snel inzicht in mogelijke scenario’s. Omdat er niet voor elke individuele medewerker een berekening nodig is, verlopen de analyses veel sneller. Het wordt een valse vriend als deze berekeningen als definitieve basis voor besluiten worden gebruikt.
Voor medewerkers die afwijken van de gebruikte persona’s worden de gevolgen van een pensioenwijziging vaak pas duidelijk wanneer ze hun eerste persoonlijke overzicht ontvangen — op het moment dat om hun individuele instemming wordt gevraagd. Dan kan blijken dat sommige medewerkers erop achteruitgaan. Zij weigeren vervolgens in te stemmen, wat leidt tot ontevredenheid, vertraging, aanpassingen aan de regeling, nieuwe onderhandelingen en extra kosten. In sommige gevallen kan dit zelfs juridische complicaties opleveren.
Waarschuw de OR voor een te groot vertrouwen in maatmensberekeningen. Adviseer de raad tijdig om analyses op te vragen van de impact van voorgenomen veranderingen op individuele medewerkers. Doe dat ruim voordat de regeling zo ver ’af’ is dat de medewerkers om instemming gevraagd kan worden. Dat is ook in het belang van de werkgever.
Valse vriend 2
Rekenen zonder heldere uitgangspunten
Pensioenberekeningen zijn noodzakelijk om de gevolgen van een voorgenomen wijziging te kunnen doorzien. Maar als vooraf niet helder is wat precies het doel is, zijn het valse vrienden. Zonder vooraf vastgelegde uitgangspunten leidt iedere berekening automatisch tot discussie. De discussie lijkt dan over parameters van de berekening te gaan, maar gaat eigenlijk over een onderliggend meningsverschil dat als het ware wordt afgeschermd door de cijferanalyses. Sleutelen aan de cijfers tot je blauw ziet helpt niet. Als de OR bijvoorbeeld uitgaat van het gelijk houden van pensioen en de werkgever van gelijk houden van de premie is de kans miniem dat er iets uitkomt waar iedereen blij mee is.
Begeleid de OR bij het gezamenlijk en expliciet vastleggen van uitgangspunten. Dit schept helderheid voor iedereen en voorkomt onnodige conflicten.
Valse vriend 3
‘De uitvoerder regelt het wel’
Pensioenuitvoerders beschikken over uitgebreide technische kennis, maar kennen niet automatisch de specifieke belangen van alle organisaties. Vertrouwen op het voorstel van een pensioenuitvoerder van een pensioenwijziging is daarom een valse vriend.
Ondersteun de OR bij het scherp krijgen van de keuzes die het beste passen bij de behoeften van medewerkers én het bedrijf. Zo voorkom je dat de uitvoerder kiest voor oplossingen die technisch en juridisch kloppen, maar in de praktijk voorbijgaan aan wat medewerkers echt nodig hebben.
Valse vriend 4
Marktverkenning zonder vooraf bepaalde criteria
Marktverkenning is noodzakelijk om de juiste pensioenuitvoerder te selecteren. Zonder objectieve, vooraf vastgelegde criteria verandert dit in een valse vriend. De uitvoerders worden dan vergeleken op basis van de informatie die zij kiezen om aan te leveren. De OR plaatst zich daarmee in een afhankelijke positie en een goede vergelijking maken is lastig. Ook ontstaat het risico dat de OR zijn keuze op wel duidelijke, maar niet inhoudelijk relevante verschillen baseert, zoals presentatievaardigheden of persoonlijke sympathie.
Zorg dat de OR vooraf duidelijke en meetbare besliscriteria formuleert en een scherpe uitvraag opstelt. Gebruik een keuzematrix om criteria, afwegingen en keuzes objectief te analyseren en inzichtelijk te maken. Zo wordt de marktverkenning een waardevolle partner die leidt tot een keuze met échte toegevoegde waarde voor medewerkers.
Valse vriend 5
‘Een marktconform pensioen’
Het klinkt veilig: kiezen voor een marktconform pensioen. Je sluit aan bij wat vergelijkbare bedrijven doen: niet te karig, niet te duur. Het voorkomt een heleboel nadenken. Je hoeft alleen na te bouwen wat gebruikelijk is. Misschien is dit wel de meest valse vriend van allemaal.
Allereerst heb je binnen ‘markten’, waar veel vrije keuze bestaat over pensioen, zelden een soort van standaardaanpak. Dat geeft de kans op ‘cherry picking’: voorbeelden uit ‘de markt’ worden selectief gekozen, vaak gestuurd door persoonlijke voorkeur.
En wat is eigenlijk ‘de markt’? Nederland? Je KvK-code- branche? De bedrijven met eenzelfde omvang of financiële positie, die concurreren om dezelfde arbeidskrachten, met eenzelfde personeelsopbouw, met eenzelfde soort missie en visie? Dat kunnen langdurige discussies worden, waar ook weer ‘cherry picking’ op de loer ligt.
Maar de belangrijkste valsheid: het mist elke strategische visie. Terwijl pensioen juist een krachtig instrument is dat waarde kan creëren voor zowel de medewerkers als het bedrijf. Wie alleen voor een gangbaar, marktconform pensioen kiest, laat die waarde liggen. Een pensioenregeling zonder visie is een gemiste kans.
Dat betekent niet dat marktconformiteit waardeloos is. Integendeel: het kan juist een nuttige toets zijn. Gebruik het alleen achteraf — om te controleren of de gekozen regeling past bij de positie die je als werkgever in de markt wilt innemen.
Laat de OR niet zwichten voor de verleiding van een ‘marktconform pensioen’. Richt de blik op een regeling die écht waarde toevoegt en aansluit bij de behoeften van de organisatie en haar medewerkers.
Dus wat kun jij doen?
Als adviseur ligt jouw kracht in het bewustmaken van de OR van bovenstaande valkuilen. Een OR die weet waar hij scherp op moeten letten, is beter in staat om het bedrijf adequaat te begeleiden tijdens deze complexe pensioenovergang. Het voorkomen van deze valkuilen levert een soepel proces op met een duurzame pensioenoplossing als resultaat. En als je je daar zelf niet helemaal voor toegerust voelt, schakel dan een pensioenadviseur in die de verleidingen van ‘de vijf valse vrienden’ kan helpen weerstaan.
Mark Jordens
