Draagt medezeggenschap bij aan behoud van arbeidskrachten?
Medezeggenschap is óók mede-wetenschap (3)
AS-Magazine neemt in een reeks artikelen de aandacht van de wetenschap voor medezeggenschap onder de loep. In AS‐Magazine 7 stond een interview met OR-adviseur/trainer Jan Ekke Wigboldus, in 2011 gepromoveerd op de economische effecten van de ondernemingsraad. In nummer 8 vertelde Saraï Sapulete over haar promotieonderzoek uit 2013 over de economische meerwaarde van medezeggenschap. In deze editie een interview met Simon Kuijpers, postdoc aan de faculteit Recht, Economie, Bestuur en Organisatie van de Universiteit Utrecht. Hij is in maart 2024 gestart met een onderzoek naar medezeggenschap in relatie tot het behoud van arbeidskrachten in organisaties.
Door Jan Willem Dorr
Tussentijdse resultaten van het onderzoek
We hebben afgesproken in het gebouw van de faculteit in Utrecht. Een mooi gerestaureerd pand vlak achter de Domtoren, die sinds de steigers werden verwijderd weer in volle glorie boven Utrecht uitsteekt. Toen Simon Kuijpers in maart 2024 startte met zijn onderzoek aan de Universiteit Utrecht heb ik meteen een afspraak gemaakt voor een interview. Inmiddels heeft hij al een aantal interessante conclusies die hij met mij kon delen. En we hebben een afspraak om een vervolg interview voor AS-Magazine te houden op het moment dat de resultaten bekend zijn.
Simon heeft mij een uitgebreid verslag gezonden van ‘co-creatieve’ gesprekken die hij tot nu toe heeft gevoerd met mensen van buiten de universiteit.
Andere benadering onderzoek
Mijn eerste vraag is wat Simons benadering anders maakt dan de onderzoeken van Jan Ekke en Saraï. Hij antwoordt dat deze onderzoeken met name gericht waren op het al dan niet beter presteren van de organisatie dankzij medezeggenschap. Die meerwaarde van medezeggenschap is inmiddels wel aangetoond, mede dankzij deze proefschriften.
Living lab en co-creatieve gesprekken
Het gaat in Simons onderzoek vooral om het welbevinden en belang van de medewerkers in relatie tot medezeggenschap. Het gaat daarbij primair om hoe vormen van medezeggenschap en participatie invloed hebben op de medewerkers en daardoor de binding met de organisatie vergroten. Naast de focus is ook de aanpak verschillend: het onderzoek volgt een ‘living lab’ -methodologie en zogenoemde co-creatieve gesprekken met medezeggenschapsdeskundigen staan centraal. Ook tijdens het onderzoek wil hij periodiek gesprekken voeren met
medezeggenschappers, zowel professionals als OR-leden. De co-creatieve benadering gebruikt hij dus gedurende het hele onderzoekstraject. Zie ook de oproep onderaan de volgende pagina om deel te nemen aan het onderzoek.
ONDERZOEK NAAR VERNIEUWDE EN STERKE MEDEZEGGENSCHAP DOOR SIMON KUIJPERS
Waarom medezeggenschap belangrijk is
Medezeggenschap en autonomie zijn essentieel voor waardevol werk en spelen een cruciale rol bij het aanpakken van personeelstekorten. Ze kunnen bijdragen aan het verhogen van werktevredenheid en waardig werk, het bevorderen van duurzame inzetbaarheid, voorkomen van uitval, en het bieden van ruimte voor innovatie en efficiënter organiseren. Organisaties met een sterke medezeggenschap hebben daardoor een voordeel bij werving, behoud van personeel en het verminderen van uitstroom.
Ondanks deze voordelen kent medezeggenschap obstakels. Het betrekken van jongeren, flexwerkers en tijdelijke krachten is een uitdaging, net als een gebrek aan informatie of daadkracht om vernieuwingen door te voeren en te borgen. Dit onderzoek verkent daarom drie oplossings-richtingen om medezeggenschap duurzamer en breder bedragen te maken:
1. Wet- en regelgeving
aanpassingen in WOR, cao’s en modelreglementen om betrokkenheid en participatie van werknemers beter te ondersteunen.
2. Nieuwe thema’s en werkvormen
het betrekken van bredere groepen werkenden via thema’s zoals duurzaamheid en (tijdelijke) themagroepen voor niet-OR-leden.
3. Netwerkbenadering
versterking van de rol van medezeggenschapsorganen binnen een netwerk van actoren, zoals bestuur en toezicht en vakbonden, adviseurs en platformen.
Hoe maak je medezeggenschap aantrekkelijk?
De centrale vraag van dit onderzoek is: Hoe kan vernieuwde en sterke medezeggenschap werkenden binden en boeien, en zo bijdragen aan het aanpakken van personeelstekorten? Dit wordt uitgewerkt in deelvragen over onder andere:
- de motivaties van werknemers om wel of niet betrokken te zijn bij medezeggenschap,
- de manieren waarop wet- en regelgeving de bevoegdheden of faciliteiten van medezeggenschaps-organen borgt,
- de (regie)rol die medezeggenschapsorganen kunnen vervullen in het speelveld van actoren.
Onderzoek aanpak
Het onderzoek combineert vragenlijsten, juridische analyse en co-creatieve gesprekken volgens een living lab-methodologie. Hiermee worden belanghebbenden, zoals werknemers, OR-leden, ambtelijk secretarissen, bestuurders en wetenschappers actief betrokken bij het ontwikkelen van concrete oplossingen.
Wat levert het op?
Dit onderzoek biedt concrete ontwerpen voor vernieuwde medezeggenschap die aansluiten op de praktijk. De resultaten ondersteunen brede invoering via:
- aanbevelingen voor verbeteringen in wetgeving, cao’s en reglementen
- inzicht in de betrokkenheid van verschillende groepen werkenden en hun drijfveren.
- praktisch toepasbare adviezen dankzij co-creatieve verfijning met mensen uit de medezeggenschapspraktijk.
Drie oplossingsrichtingen
Het onderzoek verkent drie oplossingsrichtingen, te weten wet- en regelgeving, nieuwe thema’s en werkvormen van medewerkersparticipatie en de medezeggenschap in haar netwerk met bijvoorbeeld andere adviesorganen, de ‘gouden driehoek’ en vakbonden. Naast een juridische analyse gebruikt Simon vragenlijsten en een dataset van TNO uit 2020. In deze dataset zijn de redenen opgenomen voor medewerkers om wel of niet te participeren in een ondernemingsraad.
Verschillen in medezeggenschap: in scenario’s denken
Uit de co-creatieve gesprekken kwam al naar voren dat er flinke verschillen bestaan tussen diverse sectoren. Met name tussen profit en non-profit, maar ook wat betreft de complexiteit van medezeggenschap. Zo heeft het onderwijs eigen weten regelgeving en is in de zorg sprake van een samenspel van adviesorganen. Het is belangrijk om de scope van het onderzoek goed vast te stellen. Simon denkt nog na over eventueel de medezeggenschap in het onderwijs buiten beschouwing te laten. Omdat de sectoren zo verschillen is het niet passend om in best practices of modellen te denken. In scenario’s denken kan wel. Welke vernieuwingen zijn wenselijk en mogelijk onder welke omstandigheden, is dan de
vraagstelling.
Juridische ruimte en belemmeringen bij vernieuwing van medezeggenschap
Wat betreft juridische aspecten van vernieuwing van medezeggenschap kwam uit de co-creatieve gesprekken naar voren dat de Wet op de ondernemingsraden (WOR) veel ruimte biedt om te vernieuwen. Bij nieuwe vormen is vaak sprake van de wet als vangnet en niet als belemmering. Wel viel het Simon op dat de WOR op jonge, nog onzekere OR’s en nieuwe OR-leden het effect kan hebben dat zij zich reactief opstellen. Een belangrijke factor hierbij is de houding van de bestuurder; is de OR een sparringpartner of een ‘verplicht nummer’. Een juridisch aspect dat Simon meeneemt in het vervolg van zijn onderzoek is het gebruik van ondernemersovereenkomsten bij vernieuwing van medezeggenschap.
Aandacht voor de rol van de ambtelijk secretaris
Op basis van de gesprekken bemerkte Simon dat in onderzoeken de rol van de medezeggenschapsondersteuning
tot nu toe ontbreekt. Maar goed nieuws: in zijn onderzoek wordt de rol van de ambtelijk secretaris expliciet meegenomen.
Balans in medezeggenschap: strategie versus betrokkenheid
Tijdens dit interview passeren nog veel aspecten rond denken over medezeggenschap de revue: de ‘gouden
driehoek’, participatie van jongeren en flexwerkers, diversiteit, het politiek primaat bij ambtenaren en hoe
de OR met strategisch beleid omgaat. Het is te veel om mee te nemen in dit artikel. Toch even een kanttekening over strategie: vooral in industriële bedrijven met veel praktisch geschoold personeel kan een sterke focus van de OR op strategie leiden tot minder betrokkenheid van de medewerkers. Voor deze groepen medewerkers is inzet op
arbeidsomstandigheden en -voorwaarden belangrijk.
Wordt vervolgd
Ik ben heel benieuwd naar de resultaten van het onderzoek. Draagt medezeggenschap bij aan het behoud van arbeidskrachten in organisaties? En wat is de rol van de ambtelijk secretaris daarbij? Als Simon Kuijpers het antwoord heeft op deze twee heel actuele vragen, wijd ik er weer een artikel aan.
