Met aandacht voor ieders mening samen tot een besluit komen

Besluiten met de CONSENT-methode

Door Helene Hubers

Alle OR-leden hebben op mijn verzoek hun laptops dichtgeklapt en telefoons weggestopt. Ik stel voor dat we allemaal even rustig wachten als iemand toch iets moet doen op zijn telefoon. Iedereen is het ermee eens. We spreken ook af dat we goed naar elkaar luisteren, elkaar niet in de rede vallen en geen discussies starten. Ook daar is iedereen het mee eens. Ik ben heel benieuwd of het lukt. Kun je blijven zwijgen als iemand iets zegt en je denkt meteen: ‘Ja maar…’, en kun je het opbrengen niet te reageren op de piepjes die uit je tas opstijgen?

Hoe het begon

Met een OR doe ik een oefening aan de hand van de CONSENT-methode. Dat is een sociocratische methode, bedacht en uitgewerkt door Baudy Wiechers. In 2003 bezocht Baudy een bijeenkomst op een Iederwijsschool. Daar werd gewerkt vanuit gelijkwaardigheid en dat paste helemaal in de droom die ze had over hoe een school er eigenlijk uit zou moeten zien. Daarna zette Baudy niet alleen zelf een school op, maar ging ze ook haar eigen kinderen op een andere manier opvoeden; vanuit gelijkwaardigheid. De kinderen mochten (over bijna) alles meepraten en meebeslissen. Baudy merkte dat ze die wijze van gelijkwaardige besluitvorming superleuk vond. En ze besefte dat het in alle soorten organisaties kan werken. Dat leidde tot het ontstaan van de CONSENT-methode. De gedachte achter de methode is gebruik te maken van alle wijsheid die in een groep aanwezig is. Iedereen doet mee, wordt gezien en gehoord. Het is een praktische methode die niet ingewikkeld is om te gebruiken.

Consent geven

Consent geven betekent dat je het niet helemaal eens hoeft te zijn met een besluit, maar dat je er wel uitvoering aan moet kunnen geven. Eigenlijk zeg je met ‘consent’ dat je geen bezwaar hebt. Alle letters van CONSENT staan zelf ook nog ergens voor:  Creation, Open mind, Neutral, Same value, Enrichment, New insights en Trust. Alles bij elkaar genomen kun je zeggen dat het staat voor: vrijheid, gelijkwaardigheid en verantwoordelijkheid. Voorafgaand aan mijn eigen oefening met de OR spreek ik Baudy Wiechers over de methode. Op mijn vraag of het wordt gebruikt in OR’s, vertelt ze dat een van de gespreksleiders die is opgeleid in gebruik van de CONSENT-methode voorzitter werd van een OR. Ze wilde die rol alleen op zich nemen als ze in de besluitvorming de CONSENT-methode kon gebruiken. De OR was een beetje huiverig, maar besloot het toch een half jaar lang te doen bij wijze van proef. Na dat half jaar bleek dat de OR-leden het af en toe ingewikkeld vonden, maar er absoluut de meerwaarde van inzagen. Ze hebben het gebruik van de methode doorgezet. Baudy voegt hieraan toe dat een OR vaak complex is omdat het over heel diverse belangen gaat.

Een ambtelijk secretaris als gespreksleider

Als ik vertel dat ik de methode wil proberen, hoor ik bij Baudy enige aarzeling. Ze wijst me erop dat gebruik van de methode weliswaar niet ingewikkeld is, maar dat het wel enige vaardigheid vraagt. Ze heeft wel meegemaakt dat mensen niet positief waren over de methode doordat ze werden begeleid door iemand die niet was opgeleid. Baudy: “Je kunt maar één keer een eerste indruk geven en in die zin is het dus ook risicovol om het zomaar te doen. Aan de andere kant willen we ook dat het verspreid wordt, dus dat is een beetje ons dilemma. Als jij het gaat doen, vind ik dat wel heel spannend.” Dat vind ik zelf ook. De bedachtzame ambtelijk secretaris in mij gaat twijfelen, maar de ‘razende reporter’ die er ook in zit, besluit het toch te doen.

Meer verantwoordelijkheid bij de groep

Baudy: “Aan de ene kant is het soms een pittige taak en aan de andere kant is het heel anders dan wanneer je voorzitter bent van een bijeenkomst. Je hoeft heel veel dingen niet te doen. Je hoeft bijvoorbeeld niet samen te vatten. Je legt veel meer de verantwoordelijkheid bij de groep.”

Ik merk dat dat klopt. De groep pakt het heel goed op en ik hoef als begeleider eigenlijk niet zoveel te doen. Iedereen houdt zich aan de gespreksetiquette die we vooraf hebben doorgenomen. We zorgen met z’n allen voor een veilige setting, zodat de mogelijkheid bestaat om je kwetsbaar op te stellen. Daarom blijft ook de laptop van de notulist dicht. We noteren straks alleen waar de groep consent aan heeft gegeven.

De methode is geschikt voor alle onderwerpen, schijnbaar makkelijke en ingewikkelde. Starten met een ‘makkelijk onderwerp’, lijkt een goed idee. Maar wat is een makkelijk onderwerp? Baudy verbaast zich er nog vaak over dat een ‘makkelijk onderwerp’ veel tijd kost. “Waar ik me meerdere keren over heb verbaasd, is hoeveel tijd het kost om over het lief-en-leedpotje te besluiten. En dan denk je: dat is simpel, maar blijkbaar raakt dat mensen op een emotionele laag. Bij andere onderwerpen denk ik ‘daar gaan we een kluif aan hebben’. En dan vliegen we er doorheen en is er niks aan de hand.”

Het lukt niet altijd. Baudy: “Het kan heel soms gebeuren dat je een besluit moet nemen waar je niet uitkomt. Dan kun je mét consent besluiten om op een andere manier tot een besluit te komen. Het is aan de achterban uit te leggen dat je consent bent gegaan met op een andere manier te besluiten, omdat er écht een beslissing moest worden genomen.”

Er gebeurt iets bijzonders in de groep. We bespreken een onderwerp dat gevoelig ligt. We doen – zoals de methode voorschrijft – rondes waarin iedereen zijn mening kan geven; net zo lang tot alles is gezegd. In de eerste ronde klinkt de OR als een polyfoon orkest, maar in de volgende rondes ontstaat harmonie. Dat gebeurt vanzelf.

Na-tafelen

Op 9 april gaf Baudy tijdens het Na-Tafelen een workshop over de CONSENT-methode. Omdat de groep heel groot was, werkte ze met een binnen- en een buitenkring. In een binnenkring zitten mensen die actief meedoen aan het gesprek en er staan een of twee lege stoelen. De mensen in een buitenkring doen niet actief mee, maar ze mogen op de lege stoel gaan zitten als ze iets willen delen. Baudy: “De mensen in de binnenkring waren enthousiast. Maar wel: ‘Jeetje, ik moest wel hard werken, want je moet ontzettend opletten’. En: ‘Het is heel belangrijk om goed naar elkaar te luisteren’. Iemand in de buitenkring zei: ‘Ik vond het verschrikkelijk saai’. Maar die had natuurlijk ook even in de binnenkring kunnen gaan zitten.”
Onderwerp van het na-tafelen was weggeven van één boek over de CONSENT-methode. Naar wie van de zeven of acht mensen in de binnenkring gaat dat boek? “Je leert elkaar dan heel goed kennen, hoort waar anderen mee bezig zijn. Mooi dat mensen elkaar het boek ook gunden toen ze elkaars gezichtspunten hadden gehoord.”

De hele oefening lang zie ik dat alle OR-leden echt naar elkaar luisteren. Er komt geen telefoon boven tafel. Als ik na afloop vraag hoe de OR-leden de oefening hebben ervaren, is iedereen enthousiast. Weten dat je aan de beurt komt zonder onderbrekingen, vonden ze allemaal heel fijn. Een van de leden die altijd wat stiller is, zegt. “Ik ben nooit zo snel met reageren, en dan hou ik mijn mond maar. Nu kon ik echt iets inbrengen.” Er is wel een nadeel: het duurt lang. Maar voordeel is, dat dit onderwerp nu nooit meer op tafel hoeft te komen.

Baudy: “Het lijkt veel tijd te kosten, maar als je het overal bij toepast zie je dat het veel makkelijker en soepeler gaat. Mensen gaan het beter snappen. Zaken hoeven veel minder vaak terug op de agenda, besluiten die genomen worden zijn veel duurzamer, iedereen staat er veel meer achter. Per saldo levert het tijd op.”

De CONSENT-methode in een notendop

De indiener van een onderwerp licht de te bespreken casus toe. Daarna mag iedereen alle vragen stellen die nodig zijn om een duidelijk beeld te krijgen over het onderwerp. Dat gaat volgens de popcornmethode; als er een vraag oppopt, kun je hem stellen. Als er geen vragen meer zijn, mag degene die als eerste wil beginnen, zijn mening geven. Omdat iedereen meerdere keren aan de beurt komt, mag het een kort betoog zijn. Vervolgens ga je het rijtje af. Iedereen geeft zijn mening en luistert goed naar de mening van de anderen. Er wordt niet gediscussieerd, maar een verduidelijkende vraag stellen mag altijd. Na de eerste ronde volgt een tweede. Meningen kunnen intussen zijn bijgesteld, verdiept of genuanceerd. Iedereen komt weer aan de beurt. Als iemand tijd nodig heeft om na te denken, is dat prima. De rest wacht gewoon even. Als er geen meningen meer zijn om te verkondigen en niemand iets heeft nog iets toe te voegen, formuleert een van de deelnemers een voorstel op basis van wat er allemaal is gezegd. Het voorstel moet concreet en uitvoerbaar zijn. Vervolgens kan ieder lid van de kring zeggen of hij consent of niet consent is. De eerste in de kring die niet consent is, mag beargumenteerd vertellen waarom dat zo is. Diegene mag ook een nieuw voorstel formuleren waar de hele groep zich dan weer over uit mag spreken. Tot slot schrijft de notulist op wat is afgesproken: wie, wat en wanneer. En de begeleider vraagt de deelnemers hoe het was om dit zo te doen. 

Meer informatie over de CONSENT-methode staat op de website www.consentmethode.nl
Bijna elke maand is er een gratis online bijeenkomst van anderhalf uur om kennis te maken met de methode. Op de website staat meer informatie over deze kennismakingsbijeenkomsten. Ook is het mogelijk om een incompany themadag te organiseren. Dat kan online of fysiek en zo’n dag is geschikt voor iedereen, met en zonder ervaring. Er is ook een vierdaagse opleiding tot gespreksleider.
Inmiddels zijn er meerdere boeken verschenen, waaronder ook hoe je de methode kunt toepassen in onder andere het onderwijs, de zorg en het gezin: www.consentmethode.nl/boeken