Wat is een vraag precies? Het antwoord op deze schijnbaar eenvoudige vraag is niet eens zo makkelijk. Veel vragen zijn eigenlijk verkapte meningen, stellingen of hypotheses. ‘Denk je ook niet dat…?’, lijkt een vraag, maar het is een hypothese die wordt getoetst. En heel herkenbaar is waarschijnlijk ook de vraag die met name bedoeld is om zelf een verhaal te kunnen doen. ‘Verlang jij ook zo naar vakantie? Wij maken al plannen voor volgend jaar.’
Goede vragen stellen gaat hand in hand met goed luisteren. Dat kan niet iedereen zomaar, temeer niet omdat je hersenen dopamine aanmaken als je over jezelf praat; dat geeft een heerlijk roesgevoel. Waarom zou je dan vragen stellen? In Socrates op sneakers geeft filosoof Elke Wiss daar antwoord op: omdat een vraag een uitnodiging is tot nadenken, verdiepen, informatie verschaffen en verbinden. Zowel de vragensteller als degene die de vraag beantwoordt doet door een goede vraag nieuwe kennis en inzichten op. En het is leuk.
Wiss legt uit hoe op de socratische wijze vragen te stellen. Uitgangspunt is het niet-weten, de verwondering. Als iemand een standpunt verkondigt, kun je er tegenin gaan, of het beamen, maar je kunt het ook bevragen. Socrates (geboren in Athene in 469 v.C .) stelde alles ter discussie, zelfs zaken die vanzelfsprekend leken – en dat na het gesprek met Socrates niet meer waren. Socrates ging ervan uit dat je alleen door niets te weten, ruimte hebt voor werkelijke kennis.
In een socratisch gesprek wil je eerst de feiten helder hebben en daarna ga je op zoek naar de argumenten en verborgen vooronderstellingen achter de uitspraak. Dus wat doe je als OR wanneer de bestuurder zegt: ‘De wijziging in de aansturing van afdeling X moet echt snel geregeld worden’? Eerst uitzoeken wat er aan de hand is op afdeling X, en daarna de vooronderstellingen bevragen. Waarom moet het snel geregeld worden? En uiteraard: doorvragen; je kunt de waarom-vraag eindeloos blijven herhalen.
Socrates maakte met zijn wijze van vragenstellen meer vijanden dan vrienden. Niet iedereen vindt het leuk op zijn zekerheden te worden bevraagd. Bij je bestuurder kun je het prima uitproberen; best kans dat hij of zij het leuk vindt om op die manier een pittig gesprek te voeren (dat is op zich natuurlijk een veronderstelling die je socratisch kunt toetsen).
Als je je vrienden alsmaar op socratische wijze bevraagt hou je er weinig over. Maar als je het netjes introduceert, kan het wel heel interessante gesprekken opleveren. Socrates op sneakers is vlot geschreven met heldere voorbeelden, goede voorbeeldvragen en leuke oefeningen. Doordat het zo lekker leest, is het echter wel verleidelijk de oefeningen over te slaan. Begin na lezen van het boek gewoon opnieuw. Oefening baart ten slotte kunst, en met alle kennis die je hebt opgedaan kun je je des te beter oefenen in de kunst van het niet-weten en van de verwondering.