AI-geletterdheid
AI-geletterdheid
Een routekaart voor de ambtelijk secretaris en de OR
Medewerkers die AI inzetten in hun werk moeten AI-geletterd zijn. Dat is een harde verplichtingen uit de Europese AI Act. Sinds februari 2025 zijn organisaties verantwoordelijk voor het vergroten van de AI-geletterdheid van hun personeel. Vanaf augustus 2026 moeten zij volledig voldoen aan alle bepalingen van de wet. Systemen die in de hoog-risico-categorie vallen – bijvoorbeeld AI-tools die personeelsbeslissingen beïnvloeden – moeten aantoonbaar veilig, transparant en eerlijk zijn, anders mogen ze simpelweg niet gebruikt worden.
Door Bouke van Kleef
AI op de werkvloer: zo ondersteun je de OR bij grip op beleid
Om grip te houden op het gebruik van AI binnen organisaties, zijn er diverse IT-oplossingen beschikbaar. Zo biedt Microsoft het nieuwe Purview AI DSPM-dashboard, waarmee het AI-gebruik van medewerkers nauwkeuring in kaart wordt gebracht. Het dashboard laat zien welke AI-tools in gebruik zijn, of daarbij (gevoelige) persoonsgegevens worden verwerkt, en zelfs welke prompts medewerkers invoeren en welke bedrijfsdata daarmee worden geraakt.
Dit zijn allemaal zaken die voor advies en instemming langs de OR moeten.
Als ambtelijk secretaris vorm je de verbindende schakel tussen bestuur, HR, IT en de ondernemingsraad. Dit artikel helpt je op weg met een heldere uitleg van AI-jargon, de kernpunten van de AI Act en inzicht in welke stappen nodig zijn om beleid, geletterdheid en monitoring goed te organiseren — zodat jij de OR hierin effectief kunt ondersteunen.
Wat is AI-geletterdheid?
Volgens onze eigen AVK-definitie is AI-geletterdheid ‘het vermogen om AI bewust, veilig en doelgericht toe te passen, rekening houdend met juridische (privacy en security), ethische en organisatorische kaders.’ Centraal staat:
- Basiskennis – begrijpen wat AI doet en níet doet;
- Kritisch denken – uitkomsten verifiëren, bias herkennen;
- Veilig handelen – privacy, vertrouwelijkheid en intellectual-property-richtlijnen volgen;
- Continu leren – AI evolueert, dus je skills ook.
De AI Act verplicht organisaties om medewerkers die met AI werken aantoonbaar te trainen. Voor de OR is dat een duidelijke kapstok: zonder opleidingsplan kan het bestuur niet aantonen dat het aan de wet voldoet.
De AI Act in vogelvlucht
De AI Act is een Europese wet die regels opstelt voor het gebruik van kunstmatige intelligentie binnen de EU. De wet is bedoeld om veiligheid, transparantie, en mensenrechten te waarborgen bij het gebruik van AI-systemen.
| Risicocategorie | Voorbeeld | Verplichtingen |
|---|---|---|
| Verboden AI | Sociale scoring à la ‘Black Mirror’ (serie Netflix) | Per direct (februari 2025) verboden. |
| Hoog risico | HR-selectietools, credit scoring, biometrische toegang, medische AI | Risicoanalyse, menselijk toezicht, kwaliteitsmanagement en registratie in EU-database. |
| Beperkt risico | Chatbots die zich als mens voordoen | Transparantie: gebruiker moet weten dat het AI is |
| Laag/minimaal risico | Spellingscontrole, muziekaanbevelingen | Geen extra eisen |
Wat betekent dit voor de OR en voor jou als ambtelijk secretaris?
Bewustwording en kennis over verantwoord AI-gebruik zijn cruciaal. AI heeft steeds meer invloed op organisaties en raakt direct aan de belangen van medewerkers. Daarom is het belangrijk dat de OR goed begrijpt wat de gevolgen zijn van AI-gebruik binnen de organisatie en welke rol de OR als adviesorgaan hierin kan spelen. Als ambtelijk secretaris ondersteun je de OR door deze complexe materie begrijpelijk te maken en door de communicatie tussen bestuur, HR, IT en de OR soepel te laten verlopen.
Thema’s en vragen voor de OR
| Thema | Vragen |
|---|---|
| AI-beleid & strategie | Sluit het AI-beleid aan op de organisatiedoelen? Vraag om een AI-roadmap1 |
| Kennismetingen / geletterdheid | Hoe meten we of medewerkers AI-vaardig zijn? |
| Monitoring & privacy | Wordt alleen gemeten wat écht nodig is? |
| Evaluatie & bijsturen | Wanneer herijken we het beleid? |
1 Een AI-roadmap is een strategisch plan dat beschrijft hoe een organisatie AI wil inzetten om haar doelen te bereiken. Het beschrijft de visie en doelen van de organisatie op het gebied van AI, de huidige stand van zaken, de benodigde actiepunten en investeringen, een tijdslijn met geplande stappen, de verantwoordelijkheden van betrokkenen en de manier waarop risico’s en ethische aspecten worden geborgd.
Waarom dit belangrijk is voor jou als ambtelijk secretaris
Als ambtelijk secretaris van de ondernemingsraad is het essentieel dat je op de hoogte bent van AI-ontwikkelingen binnen de organisatie. Dit om de OR goed te kunnen ondersteunen. AI raakt meerdere aspecten van de medezeggenschap, medewerkers en organisatie(verandering):
- Directe impact op medewerkers. AI kan werkprocessen automatiseren, functies veranderen of zelfs overbodig maken.
- Besluitvorming met advies- of instemmingsplicht. Lees meer hierover in het artikel De rol en positie van de OR bij de invoering van AI op het werk door Maarten van Kempen, Pallas Advocaten (pagina 16).
- Ethische en juridische vraagstukken, denk aan privacy, gelijke behandeling en transparantie.
- Bijdragen aan scholing en bewustwording binnen de OR. Niet iedere OR heeft vanzelf kennis van AI. Als ambtelijk secretaris kun je een belangrijke rol spelen in signaleren van relevante ontwikkelingen en het organiseren van deskundigheidsbevordering.
Zorg daarom dat je zelf ook goed op de hoogte bent en volg indien nodig een training.
AI-jargon uitgelegd
LLM (Large Language Model) – Een megagroot taalmodel (zoals ChatGPT en Copilot) dat teksten genereert op basis van patronen in enorme datasets.
Prompt – De opdracht of vraag die je aan een AI geeft. Goede prompts = betere output.
Hallucinatie – Een fout antwoord dat klinkt alsof het klopt. Controle blijft dus nodig.
DPIA (Data Protection Impact Assessment) – Privacy-toets die je uitvoert vóór je een (risicovolle) AI-oplossing gaat gebruiken.
DSPM (Data Security Posture Management) – Dashboard (bijv. Purview AI DSPM) dat inzicht geeft in welke data door AI worden gebruikt en welke risico’s dat oplevert.
Wil je meer weten of ondersteuning bij het opzetten van AI-beleid, het verzorgen van AI trainingen, je organisatie AI geletterd maken of hulp bij Purviewinrichting? Neem gerust contact op met één van onze AVK experts via www.avk.nl of info@avk.nl
BOUKE VAN KLEEF
