
De OR is de natuurlijke gesprekspartneren de ambtelijk secretaris het ‘oliemannetje’
Op bezoek bij de grootste werkgeversvereniging in Nederland
Door Liza Arends en Helene Hubers
We zijn op bezoek bij de Algemene Werkgeversvereniging Nederland (AWVN), de grootste werkgeversvereniging van Nederland. Het kantoor heeft prachtig uitzicht heeft over Den Haag. Buiten is het stormachtig. Terwijl het pand af en toe piept en kraakt in de wind praten spreken we met Milla van Kempen en Jan de Kramer de visie van AWVN op medezeggenschap en uiteraard ook over de rol en positie van de ambtelijk secretaris.
We vallen maar meteen met de deur in huis. Wat is volgens AWVN de meerwaarde van medezeggenschap?
Milla: “In ons DNA zit verankerd dat we medezeggenschap en participatie heel erg belangrijk vinden. Bij het maken van beleid krijg je via een ondernemingsraad goed mee waar mensen behoefte aan hebben of wat er schort. Medezeggenschap is een klankbord voor een directie of voor een bestuurder; een thermometer.”
Jan: “De ondernemingsraad is een instrument voor dialoog. Als je met medewerkers in dezelfde film wilt komen, heb je daarvoor je ondernemingsraad nodig. Dat is je natuurlijke gesprekspartner.”
Werkgeversvereniging AWVN
De Algemene Werkgeversvereniging Nederland werd in 1919 opgericht om namens de aangesloten bedrijven onderhandelingen met vakorganisaties te voeren over arbeidsvoorwaarden. De vereniging telt momenteel 754 leden en sluit cao’s af voor 5,5 miljoen werknemers. AWVN is betrokken bij twee derde van de cao’s die in Nederland worden afgesloten. Er werken 143 mensen. AWVN afficheert zich als: ‘Hét netwerk van en voor werkgevers dat inspireert, leert en deelt. Samen werken we aan het meest veerkrachtige, productieve en inclusieve land van Europa.’
Foto: Milla van Kempen (l) en Jan de Kramer (r)

Visie AWVN op medezeggenschap
‘Het belang van medezeggenschap staat buiten kijf. Een medezeggenschapsorgaan als de ondernemingsraad betrekt werknemers bij de totstandkoming van besluiten in de onderneming, en stelt werknemers in staat invloed uit te oefenen op het beleid en de gang van zaken. Anderzijds krijgt de leiding van de onderneming via medezeggenschap belangrijke informatie vanaf de werkvloer.
Medezeggenschap: geen juridisch moetje, maar juist krachtige ondersteuning van het bedrijfsbeleid en de bedrijfsvoering.’
Wat bedoel je met ‘dezelfde film’?
Jan: “De werkvloer en de directie hebben verschillende perspectieven op vraagstukken die spelen. De ondernemingsraad is een plek waarin je die perspectieven kunt delen, zodat je uiteindelijk op dezelfde manier naar hetzelfde vraagstuk kijkt.
”Jullie hadden het eerder over participatie. Wat betekent dat voor jullie?
Jan: “Dat is een containerbegrip, maar waar het om gaat is dat je kijkt naar medewerkers vanuit het perspectief van kapitaal. Medewerkers vormen een onderdeel van je organisatie en daarmee een onderdeel van je productiecapaciteit. We weten uit talloze onderzoeken dat als mensen een vorm van eigenaarschap, betrokkenheid, autonomie of feeling met het bedrijf ervaren, ze meer met het bedrijf verbonden zijn, beter hun werk doen en minder verzuimen. Voor ons is altijd een centraal punt geweest: je hebt als werkgever met medewerkers te maken; niet als tegenpartij, maar als kapitaalinvestering. En dat moet je onderhouden. Je moet zorgen dat de medewerkers mee kunnen denken en mee kunnen doen in je organisatie. Je moet ze als volwaardige gesprekspartner beschouwen.”
Wat zijn thema’s in de medezeggenschap waar AWVN aan werkt?
Milla: “Onze speerpunten zijn het maken van impact en zorgen voor een goede dialoog tussen werkgevers en werknemers. Dat is dus een constructief overlegklimaat met een zo breed mogelijke achterban. Dat we daarvoor kiezen heeft alles te maken met de verharding in de samenleving. Steeds meer partijen komen tegenover elkaar te staan, terwijl wij denken dat het heel belangrijk is om juist gezamenlijk dingen op te pakken. Ook in de medezeggenschap is de procesmatige kant afgelopen jaren sterker geworden, met kans op meer polarisatie.”
Wat doet AWVN op het gebied van medezeggenschap voor haar leden?
Jan: “We doen heel veel, ook al is het niet onze dagelijkse business. We hebben een aantal trainingen die vroeger heel specifiek over de WOR gingen, maar tegenwoordig pakken we de WOR – de juridische kant – en we pakken het proces: hoe werk je samen? Waar gaat het eigenlijk om?
Als het gaat over strategievorming en het betrekken van medewerkers doen we ook veel met ondernemingsraden samen. We krijgen ook wel verzoeken binnen via werkgevers op het moment wil dat er conflictachtige situaties ontstaan. Dan gaan we daarmee aan de slag.”
De meest voorkomende vragen of problemen op het gebied van medezeggenschap waarmee werkgevers bij AWVN aankloppen, vallen onder drie categorieën. De eerste is ‘Help, een nieuwe OR, wat nu?’. De tweede gaat over de relatie tussen OR en bestuurder. En de derde gaat over de OR die ‘iets heeft gedaan’, zoals een onduidelijke rol spelen in personeelsvraagstukken. De rol van AWVN is vooral procesbegeleiding. De vereniging traint niet alleen leden, maar ook ondernemingsraden. Want zoals ze zelf zeggen: “het is een soort relatietherapie”.
Een van de taken van AWVN is verzamelen van data. Zo houdt de vereniging bij hoe vaak er wordt gestaakt, waar het spaak loopt bij cao-afspraken en hoeveel OR’s in Nederland in problematische situaties terechtkomen. Dat laatste is gelukkig buitengewoon gering.
Zien jullie een tendens dat werkgevers liever met de OR dan met de vakbond willen onderhandelen over de arbeidsvoorwaarden?
Jan is resoluut: “Het korte antwoord is ‘nee’. Af en toe komt er zo’n golf waarin werkgevers op grote schaal ruzie hebben met de vakbonden. Dan willen ze een arbeidsvoorwaardenregeling in plaats van een cao. Het is maar incidenteel dat het er echt van komt. Een beroemd voorbeeld is Jumbo, maar die had anderhalf jaar later weer gewoon een cao. Ik zeg vaak tegen werkgevers die dit soort dingen roepen: tel je zegeningen, want de vakbondsbestuurder is een professionele onderhandelaar. Als je als OR de onderhandelingen zou doen, moet je én deskundigheid hebben én je moet naderhand je collega’s op de werkvloer uitleggen waarom jij die rottige afspraak hebt gemaakt. In sommige bedrijven moet je echt oppassen. Er ligt zo een ijzeren staaf door je voorruit.”
Hoe zien jullie de rol van de WOR?
Jan: “Waar we in de Commissie Bevordering Medezeggenschap van de SER mee bezig zijn is dat de WOR natuurlijk een handelingskader is, maar vaak wordt gebruikt als juridische vluchtheuvel. Daar zit een deel van de pijn bij werkgevers en ondernemingsraden. En niet zelden ook bij de ambtelijk secretaris, want het is ook zijn wereld om het maar zo te zeggen. Een ambtelijk secretaris die te veel gefocust is op de formaliteit, kan een ongelooflijke storende factor zijn. Ik zeg niet dat je de regels moet buigen, maar wel dat de regels dienstbaar moeten zijn aan het proces en niet andersom.”
Nu we het over de ambtelijk secretaris hebben, vinden jullie dat de OR recht heeft op ondersteuning?
Jan: “Op grond van de WOR is een organisatie verplicht om boven een bepaald aantal medewerkers een ondernemingsraad te hebben. Op grond van diezelfde WOR kan de OR ondersteuning vragen en die moet dan ook gegeven worden. Dat betekent niet dat je recht hebt op een ambtelijk secretaris, maar wel op de faciliteiten.”
En wat is jullie visie op de rol van de ambtelijk secretaris?
Jan: “De ambtelijk secretaris is het ‘oliemannetje’ van het proces. Ik denk dat een ambtelijk secretaris die het meeste uit zijn baan haalt, iemand is die kan schakelen tussen de bovenstroom en de onderstroom. De bovenstroom bevat de inhoud en de procedure en de onderstroom de relatie en het gevoel. De ambtelijk secretaris kan op een gegeven moment zeggen: ‘Wacht even, we gaan een formele fuik in. Beste werkgever, lieve bestuurder, lieve voorzitter van de OR, zullen we niet eerst even informeel koffie met elkaar drinken?’.”
Milla: “Als HR verantwoordelijke vind ik het altijd belangrijk om een goede verstandhouding met de ambtelijk secretaris te hebben. Je kunt elkaar helpen even een stapje terug te zetten. De ambtelijk secretaris is vaak de enige echte professional in de OR. Die heeft een belangrijke rol bij het helpen van nieuwe of jonge OR en de dynamiek daarin. Het is vaak een lastige, maar ook een belangrijke rol. Ik heb gewerkt met een aantal heel goede ambtelijk secretarissen die goed konden begeleiden. Daardoor kijken mensen minder snel puur naar de letter, maar juist naar de bedoeling.”
Jan: “Bijvoorbeeld bij onderhandelingen moet je eerst even informeel een relatie maken. Daarna leg je formeel vast wat je hebt afgesproken. Daar kun je ook als ambtelijk secretaris scherp in zijn. Een informele afspraak is prima want dat is ook een afspraak. Ook dan kun je tegen de bestuurder zeggen: ‘Je houdt je niet aan de afspraak!’. Daar heb je helemaal geen formaliteit voor nodig.”
Dat is wel iets dat je moet durven…
Milla: “Het is een uitdagende positie, omdat je echt tussen twee partijen kunt staan.”
Je zei eerder dat de ambtelijk secretaris het ‘oliemannetje’ is. Over welke competenties moet dat ‘oliemannetje’ beschikken?
Jan: “Hij moet zijn ego onder controle hebben.”
Milla, lachend: “Laat ik het iets anders formuleren: ken jezelf heel goed! Hoe zit jijzelf in elkaar en wat gebeurt er als jij onder druk komt te staan? Ik denk dat je als ambtelijk secretaris heel stevig in je schoenen moet staan. Je moet durven kijken naar de relatie. Je moet die spin in het web zijn die goed kan bijsturen met het zuivere doel voor ogen. Je moet niet alleen uitgaan van de WOR, maar als adviseur voor de OR ook de vraag achter de vraag durven stellen. En je moet af en toe met wat afstand kijken naar je rol en je eigen rolopvatting,
En wanneer gaat het mis?
Jan: “Ik chargeer een beetje, maar het gaat mis als de ambtelijk secretaris blind uitvoert wat de OR wil. Als de OR eens in de zoveel tijd terugkomt op allerlei onderwerpen heb je de poppen aan het dansen. De bestuurder denkt dat hij een langjarig afspraak heeft. Dus moet je niet iedere twee of drie jaar weer opnieuw beginnen. Die bestuurder heeft daar helemaal geen zin in. Ik vind wel dat de ambtelijk secretaris dienstbaar moet zijn, maar dat kun je op een aantal manieren definiëren. Wat mij betreft niet dociel, niet dat slaafse alstublieft. De ambtelijk secretaris is wel iemand met een positie. En die positie moet hij ook innemen. Hij heeft een heel belangrijke rol als een soort bewaker van de continuïteit.”
Milla: “De ambtelijk secretaris heeft enorme invloed op hoe het uiteindelijk in de praktijk loopt. Misschien beseffen ze onvoldoende dat ze die invloed en die positie hebben.”

Milla van Kempen
Milla van Kempen, directeur bedrijfsvoering & advies, heeft veel contact met de OR van AWVN. In het verleden heeft ze als manager HR bij verschillende grote organisaties ook te maken gehad met OR’s.

Jan de Kramer
Jan de Kramer, senior-adviseur arbeidsverhoudingen, heeft medezeggenschap als een van zijn aandachtsgebieden. Hij doet bij AWVN veel projecten en processen die gaan over medewerkersparticipatie. Namens de werkgeversvereniging zit hij in de Commissie Bevordering Medezeggenschap van de SER.